جدول ۴-۱۷: نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی تأثیرگذاری ابزارهای تبلیغات اینترنتی بر متغیر «خرید» ۸۸

جدول ۴-۱۸: نتایج آزمون t برای بررسی تأثیرگذاری ابزارهای تبلیغات اینترنتی بر متغیرهای پژوهش ۸۹
جدول ۴-۱۹: نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی تأثیرگذاری ابزارهای تبلیغات اینترنتی بر متغیرهای پژوهش ۸۹
جدول ۴-۲۰: نتایج آزمون t برای بررسی تأثیرگذاری ابزارهای تبلیغات اینترنتی ۹۰
جدول ۴-۲۱: نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی تأثیرگذاری ابزارهای تبلیغات اینترنتی ۹۰
فصل اول
طرح و کلیات تحقیق
مقدمه
تبلیغات، یکی از ابزارهای بازاریابی برای رشد و توسعه‎ی هر صنعتی از جمله صنعت گردشگری است. در صنایع گردشگری و اوقات فراغت، تبلیغات ابزاری کلیدی است چرا که مصرف‎کنندگان بالقوه باید تصمیمات خریدشان را بر مبنای تصاویر ذهنی خویش از محصولات اتخاذ کنند زیرا به طور فیزیکی قادر به تجربه‎ی آن‎ها قبل از مصرف نیستند. در نتیجه تبلیغات، متغیری حیاتی در آمیخته‎ی بازاریابی گردشگری و اوقات فراغت می‎باشد و دامنه‎ی وسیعی از فعالیت‎ها و عوامل را در بر می‎گیرد. (مورگان و پریچارد، ۲۰۰۰)
پژوهش پیش رو با عنوان “اولویت‎بندی تاثیر ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر جذب گردشگران اروپایی به کشور (از دید گردشگران)” انجام شده‎است، و در مروری بر ادبیات گذشته، تنها دو پژوهش مرتبط با موضوع در ایران یافت شد. این پژوهش‎ها در ارتباط با تبلیغات، به طور کلی، در گردشگری بوده و هیچ پژوهشی در ارتباط با تبلیغات اینترنتی در حوزه‎ی گردشگری یافت نشد.
در سال ۱۳۷۴، علی ملکی تحقیقی با عنوان “تاثیر تبلیغات در جذب جهانگردان خارجی به کشور از دیدگاه جهانگردان” را انجام داده است. در این تحقیق که از روش پیمایشی استفاده شده، به بررسی بوجه‎های تبلیغاتی کشورها، بررسی وضعیت تبلیغات در شرکت‎های خدمات سیاحتی نمونه، بررسی برنامه پنج ساله اول توسعه و در آخر مقایسه اهداف برنامه و عملکرد افزایش تعداد جهانگردان پرداخته شده‎است (ملکی، ۱۳۷۴). در نتایج نیز بیشتر به اهمیت گردشگری در عصر حاضر تاکید شده و در مورد توسعه‎ی آن پیشنهاد‎هایی کلی مانند توسعه و تقویت برنامه‎های تبلیغاتی برای معرفی ایران داده شده‎است.
تحقیقی دیگر در سال ۱۳۸۱ با عنوان “تاثیر تبلیغات بر جذب گردشگران بین‎المللی به شهر اصفهان از دید گردشگران"، توسط رضا اکبری انجام شد که به بررسی تاثیر ابزار تبلیغاتی استفاده‎شده در شهر اصفهان پرداخته است. در این تحقیق نیز از روش پیمایشی استفاده شد و در آخر به این نتیجه رسیده است که هیچ کدام از ابزارهای تبلیغاتی استفاده‎شده تاثیری در جذب گردشگران خارجی نداشته است و کتاب راهنما به عنوان موثرترین ابزار تبلیغاتی و بعد از آن به ترتیب، تبلیغات اینترنتی، تلویزیون، بروشور، و روزنامه قرار می‎گیرند. (اکبری، ۱۳۸۱)
روش کلی این تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی (با بهره گرفتن از پرسشنامه) می‎باشد. بر مبنای هدف پژوهش، مدل لاویج و استاینر انتخاب شد که که شکل جدیدتر و توسعه یافته تر از مدل معروف آیدا (AIDA) می‎باشد. این مدل دارای سه مرحله و ۶ متغیر می‎باشد که در شکل ۱-۱ مشاهده می‎کنید.

شکل ۱-۱: مدل لاویج و استاینر (۱۹۶۱)
سوالات در قالب طیف ۵ گزینه‎ای لیکرت طراحی شد و به زبان انگلیسی ترجمه شد. از آن جایی که حجم نمونه‎ی پژوهش، ۱۵۰ تعیین شد، بنابراین پرسشنامه‎ها را توزیع کردیم تا به تعداد ۱۵۰ پرسشنامه‎ی تکمیل‎شده و صحیح (بدون اشکال) دست یافتیم. لازم به ذکر است، روش نمونه‎گیری انتخاب شده، نمونه‎گیری در دسترس است که یکی از روش‎های نمونه‎گیری غیرتصادفی می‎باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‎ها از نرم افزار SPSS کمک گرفته شد و از آزمون‎های t استیودنت تک نمونه‎ای و آزمون فریدمن برای تحلیل آمار استنباطی استفاده شد. در نهایت، فرض اصلی پژوهش که مربوط به تاثیر تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران بر جذب گردشگران اروپایی به کشور بود رد شد؛ به عبارتی، استنباط شد که تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران، بر جذب گردشگران اروپایی به کشور تاثیری ندارد. این امر، به احتمال زیاد به دلیل ضعف در تبلیغات گردشگری ایران، به خصوص از طریق شبکه‎ی ارتباط جهانی (رسانه‎ی نوین اینترنت)، می‎باشد که مورد بحث قرار گرفته و در نهایت پیشنهاداتی ارائه شده‎است.
۱-۱- بیان مساله
سهم ایران از بازار جهانی صنعت گردشگری، به عنوان بزرگترین صنعت رو به رشد دنیا، بسیار ناچیز می‎باشد. از ۹۱۹ میلیون گردشگر ورودی و ۹۳۹ میلیارد دلار (آمریکا) عایدی جهان از گردشگری بین‎المللی در سال ۲۰۰۸، سهم ایران تنها ۰۳۴/۲ میلیون گردشگر ورودی و ۹۰۸/۱ میلیون دلار عایدی از طرف سازمان جهانی گردشگری (WTO) اعلام شده‎است (سازمان جهانی گردشگری، ۲۰۱۰). این در حالی است که به هیچ عنوان با میزان برخورداری ایران از منابع تاریخی، فرهنگی و طبیعی همخوانی ندارد (شکیبایی، ۱۳۸۴). باید خاطر نشان کرد که بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‎های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‎های طبیعی را در جهان دارا است و یکی از امن‎ترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی است (ویکی‎پدیا، ۱۳۹۰).

تصمیم گیری

۶

۸۹.۴

۳-۱۰-آزمون آماری فرضیه های تحقیق
در این تحقیق به منظور آزمون فرضیات از روش های موجود در آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردیده است. محقق در این بخش از مشخصه های آمار توصیفی به شرح زیر استفاده نموده است :
الف- آمار توصیفی :
این روش از فرایند های زیر تشکیل شده است :
.۱ تشکیل جدول توزیع فراوانی
.۲ محاسبه درصدها
.۳ نمودار ستونی
ب- آمار استنباطی :
برای تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده و آزمون فرضیه ها با توجه به نوع متغیرها و مقیاس اندازه از روش آزمون کرونباخ جهت پایایی پرسشنامه و آزمون میانگین مربوط به یک جامعه استفاده می شود.

آزمون نرمال بودن
برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون‌های نرمال بودن^[۶۵] استفاده می‌شود. این آزمون‌ها به طور کلی به دو گروه شامل روش‌های ترسیمی^[۶۶] و روش‌های عددی^[۶۷] تقسیم می‌شوند. روش های ترسیمی تنها تصویری از توزیع متغیر تصادفی را ارائه می‌کنند اما روش‌های عددی قادرند معیاری عینی و کمی برای قضاوت در خصوص نرمال بودن توزیع متغیر تصادفی فراهم نمایند. در روش‌های عددی می‌توان هم از آمار توصیفی و هم از تکنیک‌ها و آزمون‌های مختلف آمار استنباطی استفاده کرد. در این تحقیق با بهره گرفتن از آزمون جارک‌- برا (به عنوان یک روش عددی) به آزمون نرمال بودن داده‌ها پرداخته شده است. در این آزمون از اختلاف بین ضریب کشیدگی و چولگی داده‌های مورد بررسی می‌توان به نرمال بودن توزیع داده‌ها پی برد. در این آزمون فرض صفر مبتنی بر نرمال بودن است که در صورت به دست آمدن احتمال تایید کمتر از ۵ درصد، فرض صفر با احتمال ۹۵ درصد اطمینان تایید می‌شود. این آزمون در جریان بررسی آمار توصیفی داده‌های تحقیق انجام شده است.
آزمون میانگین یک جامعه
بر اساس مطالب بیان شده در فرضیه های پژوهشی برای تحلیل فرضیه ها از آزمون آماری زیر استفاده می گردد.برای آزمون میانگین‌ها از آزمون تی^[۶۸] استفاده خواهد شد. بدین ترتیب که:
:
:
و نحوه نتیجه‌گیری اگر (sig یا p - value) محاسبه‌شده بزرگ‌تر از ۰۵/۰ = (سطح معنی‌داری) باشد، فرض رد و فرض پذیرفته می‌شود و این یعنی اینکه داده‌های دو گروه تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند و در صورتی که مقدار sig محاسبه‌شده از ۰۵/۰ کوچک‌تر باشد فرض رد و فرض پذیرفته می‌شود و این یعنی اینکه داده‌های دو گروه تفاوت معناداری با یکدیگر دارند.
۳-۱۲- خلاصه فصل
در این فصل ابتدا به روش تحقیق پرداخته که عنوان شد تحقیق حاضر از نظر هدف یک تحقیق کاربردی است و از نظر روش توصیفی، پیمایشی است. وسپس نمونه و جامعه آماری تحقیق مشخص گردید که در این تحقیق ذیحسابان و مدیران مالی دستگاه های اجرایی استان گیلان است و روش های جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه استفاده شده و روایی و پایایی آن با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ پرداخته و در پایان تکنیکها و نرم افزارهای مورد استفاده در تحقیق که آزمون نرمال بودن و میانگین یک جامعه که از آزمون تی استفاده می شود پرداختیم.
فصل چهارم
تجزیه وتحلیل داده ها
۴-۱- مقدمه
در این فصل به تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات بر اساس اهدافی که پیش از این ارائه گردیده بود، پرداخته می شود. ابتدا مقادیر متغیرها بر طبق داده ها و آنچه که از پرسشنامه ها استخراج گردیده بود، به دست آمد، سپس توصیف اطلاعات بدست آمده در قالب جدول ها و نمودارهای آمار توصیفی به دست آمد. با تعیین این جداول و نمودارها می توانیم از الگوهای آماری استفاده کنیم.
با تعیین این الگوها، آزمون فرضیه های تحقیق از طریق تحلیل واریانس شروع و در نهایت به جمع بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات خاتمه یافت. کلیه این تجزیه و تحلیل ها به وسیله نرم افزار spss انجام گردیده است.
۴-۲- توصیف متغیرهای جمعیت شناختی
در این مرحله در مورد متغیرهای جمعیت شناختی تحقیق با توجه به اطلاعات به دست آمده توضیحاتی را ارائه می دهیم:
۴-۲-۱- جنسیت
با توجه به اطلاعات بدست آمده ۲۷ درصد از پاسخ گویان زن و ۷۳ درصد مرد هستند.
جدول( ۴-۱) وضعیت جنسیت پاسخگویان

فراوانی

درصد فراوانی

جنسیت

۲۷

۲۷

زن

۷۳

مرحوم علامه طباطبائی در ذیل آیات ۶۶-۶۴ از سوره توبه که می فرماید: منافقان بیم دارند از اینکه مبادا سوره ای درباره آنان نازل شود فرموده است:
” عفو و بخشش در این جا به سبب توبه نیست … بخشش و عفو در این جا براساس مصلحت است که شامل برخی از افراد می شود."(طباطبائی، بی تا، ج۹: ۳۳۴)
در ذیل این آیات، روایت شده است که حذیفه از پیامبر اکرم(ص) سؤال کرد: آیا افرادی که قصد جان شما را کرده بودند می شناسد؟ پیامبر(ص) فرمود: ” آری، با نام و نشان می شناسم ” حذیفه عرض کرد چرا دستور نمی دهید آنان را به قتل برسانند؟ حضرت فرمود: ” دوست ندارم که عرب بگوید: محمد توسط یارانش پیروز گشت و سپس به کشتن آنان پرداخت"(العروسی، ۱۴۱۲، ج۲: ۲۳۸)
با وجود آنکه پیامبر اکرم(ص) به هنگام فتح مکه فرموده بود: ” مرتدان را بکشید هر چند به پرده کعبه چنگ زده باشند".(ابن کثیر، بی تا، ج۳: ۵۶۵)
اما حارث بن سوید که از اصحاب بود و به همراه یازده نفر از یارانش مرتد شده و به مکه گریخته بود را پس از فتح مکه توبه آنان را پذیرفت و بخشید.(طبرسی، ۱۳۸۰، ج۳: ۷۹۰)
امیر مؤمنان(ع) با وجود آنکه بغاه و خوارج هم مصداق مرتد بودند و هم مصداق بارز محارب، با این حال توبه آنان را می پذیرفت. (مجلسی، بی تا، ج۶: ۳۸۲)
بر همین اساس شهید ثانی می گوید:
” از نظر فقه ” بغاه” کافران مرتدند، ولی از آنان حتی الامکان درخواست بازگشت به اسلام می شود. و اگر اشکال شود که ارتداد آنان فطری است و توبه مرتد فطری پذیرفته نیست، جواب می گوییم: امیرمؤمنان توبه خوارج را که در رأس بغاه بودند پذیرفت و برخورد حضرت نشان می دهد که این نوع مرتدان حکم خاصی دارند و ممکن است علت آن افزون بر نص، نفوذ شک و شبهه در اندیشه و قلب آنان باشد.(العاملی، بی تا، ج۳: ۲۱)
در زمینه رفع حکم ارتداد در جائی که احتمال شبهه عقیدتی باشد برخی چنین آورده اند:
” اگر ارتداد مرتد فطری بر اثر شبهه ای بوده که در راه اعتقاد وی مانع ایجاد کرده است، توبه او پذیرفته می شود، در ارتداد دسته جمعی و گروهی هم نمی توان کیفر ارتداد را جاری دانست، زیرا این گونه تغییر موضع ها معمولاً جنبه عادی و طبیعی در تغییر عقاید نداشته و غالباً برخواسته از جو فکری و جامعه و فضای مسمومی است که بسیاری از مردم را تحت تأثیر قرار داده و به انحراف می کشاند(احساساتی است) در چنین فضایی نمی توان بر حفظ دین و عقیده اطمینان یافت". (سبحانی، ۱۴۲۱، ج۲: ۴۵۱)
فقهاء بزرگی چون صاحب جواهر و علامه، صاحب تحریر الاحکام و ابن قدامه نیز بر همین اعتقادند، و مادامی که احتمال صادقانه بودن شبهه علمی در مورد مرتد قوی باشد در مورد او مجازاتی صورت نمی گیرد. ( ر.ک نظر فقها در همین فصل.) این نوع تردیدها که هرگز از نظر اسلام ارتداد محسوب نمی شود و تخصصاً از دایره ارتداد مورد نظر اسلام خارج است نه تخصیصاً، دستمایه حمله به اسلام گردیده و مخالفین حکم ارتداد با استناد به این نوع از تردید، به دفاع از ارتداد لجوجانه و اباحه گری می پردازد که هیچ ربطی به مباحث علمی و عقلی ندارد.
۴-۳- ارتداد احساساتی و اکراهی
نوع دوم و شایع ارتداد در نظامات اسلامی، ارتداد ناشی از کمبودها یا مظالمی است که دامنگیر عده ای می شود که احیاناً حقوقی را از دست داده و حاکمیت نتوانسته است توقع آنان را در استیفای حقشان برآورده سازد. لذا ممکن است از روی عصبانیت به انکار بعضی از ضروریات یا ارکان اسلام پرداخته و بدین وسیله فریاد اعتراضی خود را به گوش صاحبان قدرت برسانند.
این نوع ارتداد، که البته بسیار مذموم است، در واقع ارتداد محسوب نشده و هیچ فقیهی به آن توجه نکرده است و بدلیل برآمدن از روی عصبانیت و احساسات، در خارج از دایره عقل و عقلانیت قرار گرفته و به عنوان رُفع القلم از کنار آن گذشته اند.زیرا هوشیاری و عقلانیت از شرایط تحقق ارتداد می باشد. که در همین فصل بدان پرداخته ایم.
این نوع ارتداد اگر درست تحلیل شود در واقع اعلام برائت از نظامی است که ممکن است داعیه اسلام و تحقق احکام اسلام را داشته باشد ولی نظام طبقاتی، و قدرت های مافیایی، بر آن سیطره، و در نتیجه بیت المال مسلمین به یغما برده، و طبقات ضعیف روز به روز زیر بار ظلم و ستم طبقه حاکم پایمال و تحقیر شوند، مانند حکومتهای بنی امیه و بنی عباس.
در چنین وضعیتی ممکن است عده ای که از علم و آگاهی کافی برخوردار نیستند تحت تأثیر تبلیغات ادیان دیگر و در پس ناامیدی از بزرگان و متولیان دین که ممکن است گوشه عزلت گزیده باشند و دین را از سیاست جدا بدانند و فریاد مظلوم را نشنوند و یا تبدیل به وعاظّ السلاطین جور شوند به کسانی پناه بیاورند که شعار حمایت از مظلوم را در انحصار خود درآورده اند. مانند مارکسیسم و لیبرالیسم که یکی با شعار حمایت از طبقات کارگر و دیگری با شعار حمایت از حقوق بشر در دوران معاصر عده زیادی را جذب کرده اند.
چنین ارتدادی که ناشی از فشارهای روحی و روانی و ناامیدی از مراکز قدرت اسلام است، قابل ملامت نبوده و بلکه معفوٌ عنه است، و چه بسا متولیان امر باید مؤاخذه شوند که در انجام وظیفه خود کوتاهی کرده و منطق علوی را در گوشه کتابخانه ها در زیر غبار تنگ نظری دفن کرده اند. و این همان چیزی است که امام خمینی در نامه ۶/۱/۱۳۶۸ فرمودند: ضرباتی که اسلام از خودیها خورده از اغیار نخورده است.
۴-۴- ارتداد و انکار صادقانه اسلام
گفتیم ارتداد به معنای رِدَّه و بازگشت و رجوع و ارتجاع و انکار و تکذیب اسلام یا از روی عصبانیت است، که معفوٌ عنه می باشد، و یا از روی عقل و منطق و صادقانه است، که شخص مرتد یقین به بطلان اسلام دارد حتی از روی جهل مرکب، و یا لجوجانه از روی غرض و نفاق می باشد. ارتداد نوع دوم نیز محال فلسفی بوده و غیر ممکن است. زیرا حقانیت اسلام به شکلی است، و اسلام تمام معیارهایی که دلیل بر حقانیت یک دین و آئین است را آنچنان مبرهن و واضح در خود دارد که انکار آن به صورت یقینی، غیر ممکن و محال فلسفی است. معرفت و یقینی که بر پایه عقل و استدلال استوار باشد در دستگاه ادراکی بشر به عنوان بطلان اسلام محال است که پدیدار شود و اگر شخص مرتد، طالب حقیقت، ولی ناآگاه و در جهل مرکب باشد در صورت بیداری، قطعاً دست از سخنان خود برداشته و مشمول ارتداد بند الف می شود و اگر علی رغم یقین به حقانیت آنچه انکار می کند به لجاجت خود ادامه دهد. ارتداد او از نوع سوم است. یعنی مرتد لجوج و جاحد می باشد.
امکان ندارد کسی پایبند به انسانیت، عقلانیت، اصول اخلاقی و طرفداری از آزادی عقیده و حقوق بشر باشد و بتواند منکر اسلام شود. چنین فردی در یک تناقض صد در صد فلسفی گرفتار می شود که به هیچ وجه امکان حل آن وجود ندارد. مگر آنکه دست از این شعارها بردارد و اقرار کند که فردی فاسد و فاسق و ضد حقوق بشر است تا بتواند منکر اسلام شود و یا آنکه بدون توجه به چنین تناقض فاحشی و علی رغم ضدیت با انسانیت دم از حقوق بشر و مخالفت با اسلام بزند که تکلیف او مشخص است، یعنی مشمول حکم مترقی ارتداد قرار می گیرد به دلایلی که خواهد آمد.
۴-۴-۱- تحلیل محال بودن ارتداد صادقانه و حقیقی از اسلام
همانگونه که در تعریف و تبین ماهیت اسلام گفتیم: اسلام دین مبین است و تمام ارکان آن بربیِنات و براهینی که به بیّنات و اوّلیات مورد اجماع بشر ختم می شود برمی گردد و لذا تکذیب آن محال می باشد. چون تکذیب کننده خود، دچار تناقض و سرزنش عقلاء می گردد.
۴-۴-۱-۱- انکار و تکذیب تاریخ اسلام محال است
گفتیم اسلام دارای روشن ترین تاریخ در بین تمام ادیان الهی می باشد و یکی از دلایل بطلان یک دین، فقدان واقعیت تاریخی با تاریخ مبهم آن است. آیا منکر اسلام می تواند منکر وجود چنین حقیقتی به نام حضرت محمد مصطفی(ص) و دین اسلام در عرصه تاریخ باشد؟ و گزاره های قطعی و متواتری که موجب یقین به تاریخ است را انکار کند؟ چنین منکری قطعاً از عقل و انصاف بهره ای نخواهد داشت.
۴-۴-۱-۲- تکذیب اسلام تکذیب فطرت است
گفتیم یکی از معیارهای حقانیت یک دین، انطباق آن دین و گزاره های آن با فطرت بشر است و عدم انطباق دستورات آن دین با فطرت بشر دلیل بطلان آن است. در فصل پیش اثبات کردیم که اسلام دین فطرت است و چیزی جز تذکر و یادآوری فطریات انسان نمی باشد. پیامبران الهی و پیامبر اسلام(ص) در واقع مکلف و مأمور به شکوفایی فطرت آدمی بوده اند. و لذا جهان بینی ای که عرضه کردند کاملاً متناسب با روح توحیدی انسان بوده و ایدئولوژی و بایدها و نبایدهایی که برای بشریت به ارمغان آوردند پاسخی کاملاً منطبق با نیازهای فطری بشر است.

دقت شود اسلام گزاره های خود را به فطرت آدمی ارجاع داده و عرضه کرده است. و تنفر فطری آدمی را دلیل بر بطلان خود گرفته است. ما معتقدیم اگر دستورات اسلام برخلاف فطرت بشر باشد باطل است. پس اگر کسی ضدیت اسلام را با فطرت آدمی بتواند اثبات کند ما نیز بر چنین نتیجه ای گردن نهاده و تسلیم می شویم ولی اگر نتواند و بدون دلیل به انکار اسلام بپردازد. منکر فطرت و فطریات انسانها شده است و لذا امکان ندارد چنین شخصی که ضد فطرت بشر است مدافع حقوق بشر باشد و این نیز تناقضی فاحش و ستیزه جوئی با فطرت می باشد.
۴-۴-۱-۳- تخطئه روش عقلاء به جای پسخ به تحدّی قرآن
بیش از ۱۴۰۰ سال است قرآن کریم با تمام فصحا و بلغاء و دانشمندان عالم تحدّی می کند و خواستار آن است که اگر در تکذیب وحیانی بودن قرآن صادق هستند یک آیه و یا یک سوره مانند قرآن بیاورند.
اگر چنین تحدّی از جانب ادیان دیگر می شد چه توقعی از مسلمانان داشتند؟! قرآن کریم در بیش از ده آیه تحّدی می کند و از دیگران می خواهد شبیه آنچه می گویند افتراء است از همان مفتریات ده آیه یا یک آیه و یا یک سوره بیاورند.(اعراف، ۱۷۲ و بقره، ۲۳ و ۲۴)
این آیات به صراحت دعوت می کند یا تن به مبارزه علمی دهید و برهان اقامه کنید، اگر در انکار خود صادقید( یعنی خوب می دانید قرآن از ناحیه خداست ولی به دروغ این حقیقت را تکذیب می کنید) تا ما تسلیم شویم و از ادعای خود دست برداریم، و یا آنکه اگر نتوانستید، که قطعاً نمی توانید، به نتیجه مناظره تن دردهید و تسلیم شوید. و اگر نه اقامه برهان کنید، و نه تسلیم برهان شوید، پس به دلیل ترک مسیر عقلانیت خود را مهیای عذاب نمایید.
آیا می توان از یک طرف شعار عقلانیت داد، و از طرف دیگر از آوردن دلیل و برهان طفره رفت و به توهین و تمسخر و تخطئه روی آورد؟! چه تناقضی بالاتر از این؟! پس منکر اعجاز قرآن ضد روش عقلاء نیز می باشد.
نمی توان از یک طرف مدعی پایبندی به عقلانیت بود و از طرف دیگر برخلاف روش عقلاء عمل نمود. در مقابل برهان با برهان باید سخن گفت و الاّ آن طرفی که راهی غیر از برهان برای اثبات مدعیات خود برمی گزیند باید بداند باب شیوه های غیر عقلانی را برای طرف مقابل نیز می گشاید! به همین دلیل قرآن کریم با استناد به سیره و فهم عقلا در مورد کسانی که بدون برهان به راه خود ادامه می دهند آنان را ظالم ترین موجود حساب کرده و می فرماید:
“هَؤُلَاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَهً لَّوْلَا یَأْتُونَ عَلَیْهِم بِسُلْطَانٍ بَیِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِبًا” (کهف، ۱۵)
این قوم ما جز او معبودانى اختیار کرده‏اند چرا بر [حقانیت] آنها برهانى آشکار نمى‏آورند پس کیست‏ستمکارتر از آن کس که بر خدا دروغ بندد؟ نتیجه آنکه منکر اسلام منکر عقل و سرکوب کننده عقلانیت می باشد.
۴-۴-۱-۴- انکار اسلام انکار عقلانیت و دستاوردهای عقلی بشریت است
اسلام هم استدلال می کند و اقامه برهان می نماید و هم دلیل و برهان می طلبد.” قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین” مفهوم این جمله این است که تکذیب کنندگان قرآن خود به دروغ بودن مدعایشان که قرآن را از ناحیه خدا نمی دانند واقفند و صداقت در گفتار ندارند. یکی از شاخص های حقانیت یک دین یا مکتب، معقول و منطقی بودن دعوت و به کارگیری روش معقول و منطقی در دعوت(سیره تبلیغ) می باشد و اثبات ناپذیر بودن عقلانی دعوت، و به کارگیری شیوه های غیر انسانی و غیر عقلانی و غیر اخلاقی در ترویج یک دین یا یک مکتب دلیل بر بطلان آن دین می باشد.چه اسلام و مسیحیت به عنوان دین و چه لیبرالیسم بعنوان یک مکتب در صورت به کارگیری روش های غیر عقلائی، حکم ابطال خود را امضا نموده اند.
وقتی اسلام هم خود را به عقل بشر عرضه می کند.یعنی روش عقلانی را در ترویج خود بر می گزیند و زور و اجبار و تطمیع در دین را قبیح می داند.
و از سوی دیگر، عقل را جزو منابع استنباط احکام قرار می دهد و همچنین به مدد عقل از منابع دیگر احکام اسلام مثل کتاب و سنت، احکام خود را استنباط می کند یعنی اسلام مساوی می شود با ( کتاب، سنت وعقل بشر) و مبتنی می شود بر اصول بدیهی عقلی و در روش هم متکی بر روش عقلا، انکار چنین اسلامی قطعاً مساوی است با انکار عقل و منطق و عقلانیت، و منکر اسلام منکر عقل خود نیز می باشد. و این یعنی تناقض فلسفی و منطقی.
۴-۴-۱-۵- انکار اسلام، انکار علم و معرفت است
وقتی اسلام طرفدار درجه اول علم و آگاهی است و بیش از هر مکتبی نسبت به علم و آگاهی و معرفت تأکید می ورزد و از جهل و خرافات، انسانها را برحذر می دارد و ارزش و مقام آدمی را به علم و معرفت میداند؛ آیا تکذیب چنین اسلامی تکذیب علم و دانش نیست؟ آیا ممکن است مدعی علم گرائی مروّج علم گرائی را منکر شود؟! این نیز تناقض است!
۴-۴-۱-۶- انکار اسلام انکار عدالت است
وقتی اسلام تمام هدف خود و هدف تمام پیامبران را برقراری عدالت می داند و عدالت را با معیارهای عقلانی و فطری بشریت می سنجد و معرفی می کند و ظلم و ستم را حرام می داند، امکان ندارد انسان عدالتخواه با معیارهای بشری که همه آنرا درک می کنند، منکر اسلامی باشد که عدالت را در حدّ اعلای آن برای بشریت طرح کرده است. مگر آنکه فاقد فطرت انسانی بوده و مسخ شده باشد. و اگرنه امکان ندارد انسان عدالت خواه منکر مکتب عدالت خواه شود!
۴-۴-۱-۷- انکار اسلام مساوی است با فساد و فحشاء و نا امنی
وقتی اسلام جرائم و منکرات و قبایحی چون: زنا، همجنس بازی، سرقت، راهزنی، کودک آزاری، تهمت و افتراء، دروغ، سوءظن، ریاکاری، تجاوز به عنف، فریب و نیرنگ، فحاشی و ناسزاگویی، تحقیر دیگران، تکبر، ظلم و ستم، حرامخواری، مستی و تمام اموری که به نحوی امنیت و آرامش اجتماعی را از نظر تمام فرهنگ ها و جوامع به خطر می اندازد و به آن فساد و فحشاء می گویند مثل: مواد مخدر و اشاعه آن را حرام و ممنوع می داند، امکان ندارد کسی طرفدار فضائل اخلاقی در حداقل ممکن آن که مورد قبول نوع بشر است باشد و بتواند منکر اسلامی شود که تمام این مسائل را حرام می داند.

با توجه به موارد فوق امیدواری سه مرتبه دارد:
۱-مردی که عمل خیر انجام می دهد و امید قبولی دارد
۲- کسی که گناه می کند و امید عفو دارد .
۳-شخصی که دروغگو است و گناهان مختلف انجام می دهد و اصرار بر این گناهان دارد و آن ها را سبک می شمارد و با این وجود باز هم امید رحمت و عفو خدا دارد ولی امیدوار واقعی کسی است که بر چیزی که امید دارد عمل کند . (سلکی ،۱۳۷۶)
۲-۷ انواع امید
امید در دل انسان پدید می‌آید. در هر تلاشی که برای تغییر صورت می‌گیرد و هدف والایی در آن نهفته، وجود امید قطعی است. معمولاً امید را به دو نوع فعال و منفعل تقسیم می‌کنند. اولی تضمین کننده‌ سلامت روانی و عاملی پویا و انرژی آفرین و دیگری مخرب و ویران کننده است. (حاتمی ،۱۳۸۵)

الف ) امید فعال
در بینش دینی امیدی ستوده شده که موضوع آن، زندگی پربارتر، رستگاری، زنده و سرشار بودن. و همراه با انگیزه قلبی، حرکت، شجاعت وتلاش است؛ آمادگی داشتن برای چیزی که تولد نیافته والبته می‌تواند به وجود آید؛ انتظار وجود حادثه‌ای در هر لحظه، این نوع امید، آمادگی درونی، متراکم و «هنوز مصرف نشده‌ای» برای فعالیت است. آنان که چنین امیدی دارند، نشانه‌های زندگی تازه را می‌بینند و هر لحظه آماده‌اند تا به تولد آن چیزی که آماده زاده شدن است، یاری رسانند. این همان امیدی است که پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند:
امید رحمت خدا برای امت من است. اگر امید نبود، مادری فرزند خویش را شیر نمی‌داد و کسی درختی نمی کاشت .( نهج الفصاحه/۹۳۶،حاتمی ،۱۳۸۵)
ب ) امید منفعل
اگر کیفیت امید، حالتی انفعالی و کنش پذیر باشد، دروغ و بدون ایمان و تلاش است. ناتوان دانستن خود، دقیقاً به معنی ناامیدی است. امید انفعالی و کنش پذیر، سیمای دیگر گونه‌ای از ناامیدی و یأس به شمار می‌رود. (اریک فروم،ترجمه روشنگر ،۱۳۷۴)
بزرگان دین، ما را از نومیدی برحذر داشته‌اند و نام امید دروغین را بر آن نهاده‌اند.
امام باقر (ع) می‌فرماید: از امید دروغین بپرهیز که تو را گفتار ترس حقیقی می‌کند. (مجلسی ، ۱۳۸۷ق )
برخی دیگر چنین گفته‌اند که: امیدها دو گونه‌اند: امیدهای واهی یا کاذب که به تعبیر قرآن “امنیه “است که شیطان ان را به انسان القا می کند . در سوره مبارکه نسا آیه ۱۱۹ اینگونه امده که : “و آن ها را سخت گمراه کنم و به آرزوها سرگرم کنم “که در قالب آرزوهای کاذب مطرح می شود.
امام علی (ع)، در ترسیم این دویدن و نرسیدن می‌فرماید:
مَن سَعِی فی طَلَبِ السَّرابِ طالَ ثَعَبُهُ و کَثْرَ عَطَشْهُ، مَنْ أمَّلَ الرَّیَّ مِنَ السَّرابِ، خابَ أمَلْهُ و ماتَ بِعَطَشِهِ:( آمدی ،۱۳۸۶).
کسی که در پی سراب (آرزوی واهی) برود، رنجش به درازا کشد و تشنگی‌اش افزون گردد؛ آن که آرزوی سیراب شدن از سراب دارد، امیدش ناامید شود و در تشنه‌کامی خویش جان سپارد.
مقابل امیدهای واهی، امیدهای واقعی یا امید صادق هستند؛ امیدهایی که دارای پایه واساسی منطقی و استوارند و از اعتقادات و باورهای دینی و ارزش‌های مبتنی بر وحی الهی سرچشمه می‌گیرند. و، بیشتر شامل نوعی ایده‌ال‌ها، آرمان‌ها و آرزوهای گم شده‌ای است که انسان با حاضر کردن آنها در ذهن و درون خویش، به نوعی آرامش خاطر دست می‌یابد. در صورت تداوم و تقویت آن آرمان‌ها و آرزوها خود به خود زمینه جدا شدن از مسائل ورویدادهای واقعی زندگی و در نتیجه احساس بیگانگی با واقعیات، برای شخص فراهم می گردد . مانند انتظار راهیابی به بهشت که در پرتو ایمان و عمل صالح حاصل می شود . (جابر ،۱۳۹۰)
در جای دیگر امید را به دو قسمت امید فردی و اجتماعی تقسیم نموده اند .
بعضی معتقدند هم‌چنان که فرد بشر امید دارد، اجتماع بشر نیز امیدوار است. امید اجتماع، در اجتماعی یافت می‌شود که همگی افراد در آن شرکت دارند. هنگامی که امید فرد، شدت یافت و نیرومند گردید، هدف و آرمان می‌شود. آن‌گاه بر اثر کوشش و تلاش فرد، امید رنگ اجتماعی می‌گیرد. وقتی امید اجتماعی شدت می‌یابد، هدف اجتماعی و آرمان بشری می‌شود و همان طور که امید فرد، خو به خود انجام شدنی نیست و باید در پی آن روان شد تا بدان رسید، امید اجتماعی نیز چنین است؛ باید کوشید، رنج برد، مقاومت کرد، پایداری نمود، تابدان رسید امید اجتماعی، آسایش، سعادت، خوش‌بختی، تن‌درستی، برقراری عدل، کوتاهی دست ستم‌گران و دیگر امیدهاست که همه افراد بشر در این خواسته‌ها شریک‌اند) حاتمی ،۱۳۸۵)
با این نگرش که انسان تابع عمل و اندیشه خویش است وبه هر میزان تلاش کند نتیجه آن را می بیند ."و لیس للانسان الا ما سعی “(نجم /۳۹) و این که انسان ذاتا اجتماعی خلق شده و سرنوشتش در گرو اجتماع و محیط است و دیگران در مبدا و معاد با او مشترکند . (زمر/۶و غافر /۶۷)و همه حق حیات دارند (انعام /۱۵۱)و حیات نشانه ای از رحمت است . (روم /۵۰)زیرا همه ازوجود خدایند (فجر /۲۹) و باید رعایت ارتباط و پیوندهای اجتماعی (انفال /۷۵و فرقان /۵۴ ) و صله ارحام (بقره /۲۷و رعد /۲۱) شود و این که دیگران در ارزش های انسانی با او مشترکند مگر کسانی که با معیار واقعی سنجیده شوند (حجرات /۱۳) در نتیجه انسان هیچ گاه نا امید از رحمت الهی نمی شود (یوسف /۸۷)و ترسان از عذاب الهی و امید وار به رحمت اوست.(اسراء /۵۷)و همواره جهان هستی را به منزله مزرعه آخرت می بیند .(موسوی همدانی ،۱۳۶۳)و برای رسیدن به کمال مطلوب که همان رضایت خداست (توبه /۷۲)همواره امید وار به زندگی و ادامه حیات است . (جابر،۱۳۹۰)
۲-۸- تبین واژه رجاء
رجاء” در لغت به معنای گمان به وقوع چیزی است که موجب خوشحالی باشد که در فارسی از آن به امید، تعبیر می گردد.(راغب اصفهانی ، ۱۴۱۲)
“رجا، ” امیدواری و مظنه رسیدن به چیزی است که باعث مسرت باشد را گویند و این سرور، وقتی رجا است که بسیاری از اسباب رسیدن به محبوب را تحصیل کرده باشد اما توقع چیزی که هیچ یک از اسباب محبوب را مهیا نکرده آن را رجا نگویند، بلکه غرور و حماقت گویند. همانند کسی که انتظار گندم بکشد در حالی که تخم آن را در زمین شوره‌زاری که بی‌آب است افکنده باشد و اگر کسی بعضی اسباب را تحصیل نکرده که رسیدن به محبوب نزدیک باشد آرزو و تمنی گویند. مثل آن که دانه را در زمین مستعدی افکنده باشد اما در آب دادن کوتاهی کند. (نراقی ،۱۳۷۳)
بنابراین سزاوار است که بنده در قلب خویش، بذر ایمان پاشیده و با آب طاعات، سیرابش کند، و کشت خویش را از خار اخلاق پاک کند؛ و آنگاه از فضل خدای، امید ،ثبات قدم و خیر عاقبتی که منتهی به مغفرت شود، داشته باشد.چنین انتظاری «رجاء» نامیده می‌شود و پسندیده است.(جباران، ۱۳۷۸)
۲-۹ خوف و رجاء
از جمله شناختهای انسان به خدا معرفت این حقیقت است که خدا نعمت هایی که به مادر این دنیا داده مانند عمر و صحت و سلامتی -دوستان-اولاد –اموال و غیره از وی پس می گیرد. و به عبارتی این نعمت ها را از او سلب می کند و نیز معرفت به این که وی قادر است در جهان ابدی اوراازنعمت ها محروم و به عذاب و رنج ابدی مبتلا و به دوری از بهشت و نعمت هایش و از همه بدتر به دوری از خداو رحمت خداگرفتارسازد ودر مقابل هم می تواندبه ادامه بارش رحمت ادامه و به آن بیافزاید .توجه به این معنی و شناخت به خدا دوحالت نفسانی خوف و رجاءرا بر ما برمی انگیزد. بنابراین خوف و رجاءبه آینده انسان مربوط می شود . برخلاف شکر که در مقابل نعمتهایی است که خدا قبلا به انسان داده است خووف حالتی است ناشی از شناخت به خدابه این لحاظ که اوقادر است نعمت هارا از ماسلب کند و از نعمتهای اخروی محروممان سازد ورجاءحالتی است ناشی از شناخت خدابه این لحاظ که قادر است در آینده به اعطاءنعمتها ی دنیوی ادامه دهد و از نظر کمی وکیفی بر آن بیفزاید . خوف از محرومیت رحمت خدا و امید به آینده بهتر در فطرت انسان ریشه دارد و عامل نیرومندی برای حرکت انسان به شمار می آید .( مصباح ، ۱۳۸۶)
خوف و رجاء یا “بیم و امید” در آیات و روایات دو صفت از صفات خوب مؤمنان راستین است. اهل ایمان نه از غضب و عذاب خداوند ایمن می شوند و نه از رحمتش مأیوس و ناامید می گردند. توازن این بیم و امید که ضامن تکامل و پیشروی آنها در راه خدا است همواره در وجودشان حکمفرماست چرا که غلبه خوف بر امید، انسان را به یأس و سستی می کشاند و غلبه رجاء و طمع، انسان را به غرور و غفلت وا می دارد و این هر دو دشمن حرکت تکاملی انسان در مسیر او به سوی خدا است. به وسیله دو بال خوف و امید انسان می تواند به اوج آسمان سعادت پرواز کند و مسیر تکامل را طی نماید. (انصاریان ، ۱۳۸۶)
۲-۱۰-اجتماع خوف و رجا
منظور از اجتماع “خوف و رجا ء"بهره مندی آدمی از این دو ویژگی درونی است. به طوری که تعادل درونی خود را به طور مداوم حفظ کند و هرگاه غرور و غفلت دامنگیر او شد “خوف و ترس ” سراسر وجودش را فرا گیرد وهرگاه ناامیدی و افسردگی دامنگیر او شد رجاء و امید به رحمت دل او را لبریز کند لذا این دو باید در هر زمان در قلب انسان باشد تا آن تعادل مطلوب حاصل گردد و زمینه برای تکامل و صعود انسان به سوی سعادت ابدی و کمال فراهم گردد مانند کوهنوردی که در حال صعود از کوه باید هم بیم از سقوط داشته باشد و احتیاط کند و هم امیدوار به صعود با توانمندی و سلامتی باشد که از راه باز نایستد .(انصاریان ،۱۳۸۶)
طبق فرامین دینی ماترس و امید همراه هم هستند و انسان باید بین آنها تعادل را حفظ کند . خوف و رجاءمثل دوبال پرنده هستند که نقص در یکی،دیگری رانیز ناقص می کند . (سلگی ،۱۳۷۶)
یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَیَرْجُو رَحْمَهَ رَبِّه.از آخرت می ترسد وبه رحمت پروردگارش امیدوار است . (زمر۹)
حضرت على علیه السلام فرمودند: «خیرُ الاعمال اعتدال الرجاء والخوف؛ بهترین کارها، تساوی بین خوف و رجانسبت به خداوند است.(محمدی ری شهری ،۱۳۷۷)
در امور معنوى توازن ترس و امید، ضامن رشد و تکامل به سوى کردگار است. غلبه ترس بر امید، آدمى را به نومیدى و نیستى مى کشاند چنان که سنگینى امید بر ترس از پروردگار نیز او را به غرور و غفلت مى کشاند؛ در نتیجه سبب در جا زدن و مانع سیر تکاملى آدمى خواهد شد. بندگان خاص بیم و امید را در کنار هم دارند و خدا را با خوف وطمع مى خوانند.(مکارم شیرازی ،۱۳۷۴)
امام صادق علیه‌السلام در بخشى از وصیتنامه خود به ابن ‌جندب، نجات یافتگان از عذاب الهى را کسانى معرفى مى کند که خوف و رجاء حقیقى متعادل در دل هایشان وجود دارد: یهلک المتکل على عمله… قلت فمن ینجو؟ قال الذینهم بین الرجاء والخوف…؛ کسى که به اعمال خود (اعمال خوب) تکیه نموده است به هلاکت مى رسد و کسى هم که به امید رحمت خداوند بر انجام گناهان جرات پیدا مى کند نجات نخواهد یافت. (ابن جندب) سؤال کرد پس چه کسى نجات پیدا مى کند؟ حضرت فرمودند: کسانى که حالشان میان خوف و رجاء باشد.(محمدی ری شهری ،۱۳۷۷)
خوف و رجاء امرى نسبی و دارای مراتبی است و حد نصابى دارد که حداقل مرتبه آن را باید مؤمن داشته باشد. اگر امید انسان به رحمت خداوند به گونه اى باشد که فکر کند آن قدر رحمت خدا واسع است که همه را کارهای ناپسند او رامى آمرزد، باعث مى شود تا انسان گستاخ شود و از ارتکاب گناهان باکى نداشته باشد. در واقع خداوند از روى اعمال افراد، آن ها را مى آمرزد و به بهشت مى برد و یا عذاب نموده و به جهنم مى برد.(مصباح ، ۱۳۸۶)
عبادتی که از رجاء ناشی شود بهتر از عبادتی است که از” خوف ” سرچشمه می‌گیرد؛ چه این که نزدیکترین بندگان به خدا، محبوب‌ترین آنهاست، همچنین محبّت موجب غلبه رجاء بر قلب می‌شود. و به همین خاطر است که در شرع مقدّس به حسن ظن و رجاء تشویق و ترغیب‌ها شده است، مخصوصاً به هنگام رسیدن مرگ.
حضرت امام علی (ع) در خطبه‌۱۸۲ می‌فرمایند:
نَسْتَعِینُ بِهِ اسْتِعَانَهَ رَاجٍ لِفَضْلِهِ، …. ، وَنُؤْمِنُ بِهِ إیمَانَ مَنْ رَجَاهُ مُوقِناً
از خدا استعانت می‌جویم، همچون کسی که به فضل و رحمت خدا امید بسته است …، و بسان کسی که با یقین کامل به او امیدوار است، ایمان دارم.
و در جای دیگر می‌فرمایند:(نهج البلاغه خطبه ۱۱۵)
اللَّهُمَّ …. فَکُنْتَ الرَّجَاءَ لِلْمُبْتَئِسِ
خدایا… فقط تو، مایه امید هر بیچاره‌ای
و نیز می‌فرمایند:(نهج البلاغه خطبه۱۶۰)
وَ کُلُّ رَجاءٍ الّا رَجاءَاللهِ تَعالی ـ فَإنَّهُ مَدخُولٌ
هر امیدی، نا به جاست جز امید به خدای متعال
هرچند که انسان از یک طرف به “رجاء” تشویق و ترغیب‌ها شده است؛ امّا نبایستی، از جهت دیگر، انسان، از رحمت خداوند متعال نا امید و مأیوس بشود.زیرا
: قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید
قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ اَسْرَفُوا عَلـی اَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ . (زمر ۵۳)
بگو: ای بندگان من که برخود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است .
حضرت امام علی (ع) نیز می‌فرمایند:(نهج البلاغه حکمت ۳۷۷)
وَلَاتَیْأسَنَّ لِشَرِّ هذِهِ الْأُمَّهِ مِنْ رَوْحِ اللهِ لِقَولِهِ: إنَّهُ لَایَیْأسُ مِنْ رُوْحِ اللهِ اِلّا الْقَوْمِ الْکَافِرُونَ.
حتّی بدترین فرد نیز نباید از رحمت خدا مأیوس باشد ـ زیرا خداوند فرمود: جز کافران نباید از رحمت خدا مأیوس باشند( یوسف/۸۷).

۳-۲-۴- توزیع پاسخگویان بر حسب سن ازدواج
اکثر زنانی که در طبقه درآمدی پایین و متوسط قرار داشتند سن ازدواج خود را ۲۰-۱۵ سالگی عنوان کردند که این امر نشان دهنده شروع زودتر فعالیت جنسی زنان در این طبقات درآمدی است. در حالی که در زنان طبقه درآمدی بالا، ۴ نفر سن ازدواج خود را ۲۰-۱۵ سال عنوان کردند و ۴ نفر نیز در سنین ۲۵-۲۱ ازدواج کرده بودند و ۱ نفر نیز سن ازدواج خود را ۳۰-۲۶ سالگی عنوان کرد که این امر می تواند متاثر از افزایش میزان تحصیلات و تاخیر در سن ازدواجشان به نسبت زنان طبقات درآمدی پایین و متوسط باشد.
۴-۲-۴- توزیع پاسخگویان بر حسب منبع تامین هزینه زندگی
در میان پاسخگویانی که به طبقه درآمدی پایین تعلق داشتند اکثرا مردان خانوار، نان آور و شاغل بودند (۸ نفر) و تنها در ۱ مورد مرد و زن هر دو شاغل بودند و آن زن بعنوان خدمتکار منزل مشغول بکار بوده، در طبقه درآمدی متوسط نیز اکثرا مرد، نان آور بوده و در ۱ مورد زنی تنها شاغل خانواده محسوب می شد و همسرش به علت بیماری بیکار شده بود. در طبقه درآمدی بالاتر مشارکت مردان و زنان در اشتغال خانواده دیده می شود. در حالیکه در ۵ مورد از خانواده های با درآمد بالا تنها مرد شاغل بوده، در ۴ مورد نیز زن و مرد با هم در اشتغال بیرون از خانه و در فعالیت اقتصادی مشارکت داشتند و این می تواند در ارتباط با تحصیلات بالاتر زنان طبقه درآمدی بالا قرار گیرد.
۵-۲-۴- توزیع پاسخگویان بر حسب نحوه تصرف واحد مسکونی
در طبقه درآمدی پایین بیشترین فراوانی پاسخگویان مربوط به منازل استیجاری بود(۵ نفر)، اکثر زنان طبقه درآمدی متوسط منزلشان ملکی بود (۶ نفر)، در زنان طبقه درآمدی بالا ۵ نفر منزلشان را ملکی ( با کیفیت بهتر در مقایسه با منازل ملکی طبقه درآمدی متوسط) و۴ نفر هم منزلشان را استیجاری عنوان کردند. باید توجه داشت که محیط زندگی زنان طبقه درآمدی بالا در نقاط بالای شهر واقع شده بود که میزان اجاره آن با اجاره منازل طبقات درآمد پایین تر تفاوت چشمگیری دارد. بعنوان مثال زنی با طبقه درآمدی بالا میزان رهن و اجاره خود را اینگونه بیان می کند: ۲ میلیون تومان رهن و ماهی ۳۵۰۰۰۰ هزار تومان اجاره، که این رقم در مقایسه با زنی که از طبقه درآمدی پایین است و میزان رهن منزل خود را ۲۰۰۰۰۰ تومان با اجاره ماهیانه ۴۰۰۰۰ تومان عنوان می کند، فرق دارد و این امر تفاوت کیفیت محل زندگی و نوع منزل در طبقات درآمدی مختلف را نشان می دهد.
۶-۲-۴-توزیع پاسخگویان بر حسب دیدگاه مذهبی
برای بررسی دیدگاه مذهبی زنان سعی شد بر اساس سه شاخص: خواندن نماز روزانه، گرفتن روزه و رعایت حجاب اسلامی پاسخگویان مورد بررسی قرار بگیرند. زنانی که هر سه این موارد را رعایت

می کردند کاملا مذهبی، و زنانی که تعدادی از آن را انجام می دادند با دیدگاه مذهبی متوسط و زنانی که هیچکدام از این موارد را رعایت نمی کردند با دیدگاه مذهبی پایین در نظر گرفته شده اند (جدول شماره۱).
اکثر پاسخگویان طبقه درآمدی پایین شاخص های مذهبی فوق را رعایت می کردند(۵ نفر) و ۳ نفر نیز خود را تا حدودی ملزم به رعایت آن می دانستند. در زنان طبقه درآمدی متوسط اکثر زنان دیدگاه مذهبی متوسطی داشتند (۶ نفر) و در عین حال این سه شاخص را تا حدودی انجام می دادند بدان اعتقاد داشتند. در زنان طبقه درآمدی بالا اکثر پاسخگویان تا حدودی خود را مقید به انجام آداب مذهبی فوق می دانستند (۵ نفر) و ۲ نفر هم خود را با دیدگاه مذهبی پایین می دانستند و ۲ نفر هم خود را کاملا مذهبی معرفی کردند. در مقایسه سطوح مذهبی پاسخگویان می توان گفت که پاسخگویان طبقه درآمدی پایین اکثرا مذهبی بودند و اکثر زنان طبقات درآمدی متوسط و بالا تا حدودی مذهبی بودند.
جدول شماره(۳-۴) نگرشها و احساسات زنان در مورد سقط جنین